Uygarlığın can suyu: Şarap

İnsanın Paşabahçe Escort bugüne nasıl geldiğini belirleyen en baskın büyük ihtimalle de tek etken tabiattır Tabiatın yani kozmostaki tüm canlı ve cansız varlıkların ortasında kendi biyolojik varlığımızı sürdürebilmek için çırpınışlarımız bizi biz yaptı Vakte ve dünyaya yayılmış insan kültürleri ve uygarlıklarının aslında yalnızca tabiat ile kurduğumuz alakanın farklı biçimleri oluğunu söylemek mümkün İnsanın tabiatla olan bu münasebetini betimlerken doğaya karşı gayret etme doğadan faydalanma doğayı tahrip etme doğayla uyumlu yaşama üzere tabiat ve insanı birbirinden başka tutan kelamlar kullanıldığını görürüz Halbuki insan ve tabiat ortasında bu türlü bir ikilik yoktur Zihnimizin prangalarından kurtularak insanlığa biraz dışardan bakmayı başarırsak insanın devasa cihan içinde çırpınan bir zerre olduğunu görürüz O zerreyi bugünlere ulaştıran kendince uzun ve tantanalı seyahatten geriye kalan izleri okuyup insanlığın gerçek hikayesini anlatmak ise arkeologların işidir

YOLCULUĞUN ÖYKÜSÜ

Biz arkeologların anlamaya ve anlatmaya çalıştığı insanlık hikayesinin en heyecanlı en göz alıcı en değişik sahnelerinin kahramanlık destanları büyük savaşlar ve unutulmaz aşklar olduğu sanılır Ancak aslında hikayenin öylesi değerli sahnelerinin birden fazla karın doyurma uğraşından oluşmakta ya da bir sofra başında geçmektedir Yeme ve içme gereksinimlerimiz zorunluluklarımız ve şartlarımız kültürlerimizi ve uygarlıklarımızı kurarken bizi yönlendiren doğal etkenler ortasında en güçlülerinden Biyolojik mecburilik yanında insan kültürleri ve uygarlıklarının ekonomik temelleri de asıl olarak yeme ve içme üzerine heyetidir Uygarlık tarihi bir manada yeme ve içme tarihidir Yeme ve içme açısından tüketebildiklerimiz tüketemediklerimiz ve tüketim formlarımız sebebiyle böyle olduk Yani ne yersek ne yediysek oyuz

İnsanlığın hikayesini özetlediğimizde aslında yeme ve içme aşamalarımızı sıraladığımızı vurgulamakta fayda var Avcılık ve toplayıcılık hikayenin çok uzun giriş kısmını oluşturur İnsanların yediklerini ve içtiklerini avladığı ve topladığı Paleolitik Çağ birebir vakitte insanın biyolojik yapısının oluştuğu ve toplumsal yapısının temellerinin atıldığı periyottur O vakitten beri iki ayak üzerinde duruyor alet kullanıyor toplu halde yaşıyor ve iş kısmı yapıyoruz Neredeyse büsbütün yeme ve içme ile ilgili özelliklerimiz bunlar

Avcılık ve toplayıcılığın akabinde görece çok çok yakın bir vakitte artık insanın yiyecek ve içeceklerini ürettiği kısmı başlıyor hikayenin Neolitik devir Yani yeni besin kaynakları tarım ve hayvancılık besinin depolanması toplumsal katmanlar yiyecek deposu tapınaklar devlete giden yol ekmeğin kutsallığı ve ekmek hengamesi Hikayenin devamında denizaşırı yiyecek tüccarı imparatorluklar kıtaları aşan bir tarım tertibi sanayi ihtilali artık konutta kurulmayan turşular obezlerin yanı başında açlıktan ölenler toplumsal medyada pazar kahvaltısı keyfi fotoğrafları Velhasıl besinlerimiz bizim hikayemizin baş karakterlerinden

UYGARLIĞIN DAMARLARINDA

Besin denince öncelikle aklımıza yiyecekler gelir Bir karbonhidrat kaynağı bulup depolayabilmiş kültürlerin karmaşık ve büyük toplumlar kurabildikleri ve uygarlaştıkları tarafında bir genellememiz vardır Buğday pirinç mısır darı manyok taro patates ve başkaları dünyadaki çeşitli insan topluluklarının temel direğidir Gereğince olduğunda uygarlıklar kurulur Uygarlıkları temel karbonhidrat kaynaklarına nazaran tanımlamak ve sınıflamak da alışkanlığımızdır Lakin çiğnenip yutulabilen besinlerin dışında bir de yudumlanabilen besinlerimiz var Su başta olmak üzere içeceklerimiz de insan beslenmesinin bir kesimi Herkesin bildiği üzere uygarlıklar su kaynaklarının yanında kurulmuştur Mavi gezegenimizde su olmadan ömür olmaz Su öncelikle içmek için gereklidir Lakin yalnızca içmek için değildir şüphesiz Uygarlıklar için fonksiyonu çoktur tarım paklık ulaşım güç ritüel sembol ses süs Suyla ilgili mimari yapılar uygarlıkların simgesi olmuştur Mezopotamya nın su kanalları Roma nın su kemerleri El hamra Sarayı Hoover Barajı

Yaşamak için su içmek zorundayız ancak su hiç güç vermeyen bir içecek Birebir vakitte su içmek epey tehlikeli bir uğraş olmuş Çağdaş vakitler öncesinde içinde bir şey yüzmeyen ve kokmayan su ekseriyetle içmek için gereğince pak sayılıyordu Bu sebeple cetlerimiz içtikleri sudan hastalanan hatta ölen pek çok insan gördü Çeşidimizin içme suyunu elde etmek taşımak biriktirmek süzmek temizlemek için yaptıkları saymakla bitmez Ama meraklı gözlemci deneyci çıkarcı yaratıcı cetlerimiz yalnızca suyla yetinemezdi Sudan öteki sıvıları keşfetmekte ve icat etmekte gecikmediler Sudan daha besleyici su kadar hasta etmeyen bir de meşhur organımız beyne oyunlar eden sıvılar

KÖPÜREN BESİNLER

Bulduğu pek çok objeyi ağzına atıp yemeyi denemiş bu yolda kurbanlar vermiş beşerler tüm duyularıyla sınaya sınaya sonunda daha kolay sindirilen daha besleyici ve yiyeni hasta etmeyen öldürmeyen seçeneklerin hangileri olduğunu öğrendiler Ayrıyeten besinlerin belirli şartlar altındaki değişimlerini de uzun müddet deneyimlediler Kuruyan yiyeceğin daha uzun dayandığını kimi yiyeceklerin suda yumuşadığını ve ateşte pişen et ile zerzevatın daha yenilesi olduğunu bir sefer kavrayan insanların artık yiyeceklerini işlemek için onlara taşla vurmaktan fazlasını yapmaya başlamaları kaçınılmazdı

Doğada deneyim edilebilen tahminen de en sıra dışı besin fermente olmuş mayalanmış meyve olmalı Alışılagelmiş meyvenin biçimi rengi dokusu kokusu ve tadı fermantasyon sonucunda değişiyor Köpüren hafif kokan biraz itici bir hal alıyor Fakat bu fermente meyve tıpkı vakitte çok besleyici Fermente olmuş meyveleri ve çiçek nektarlarını yiyen pek çok hayvan var Böcekler kuşlar yarasalar ve öbür memeliler Hatta Güney Asya da yaşayan sivri sincapçık fermente nektarı beslenmesinin ana ögelerinden biri haline getirecek bir metabolizmaya çok güçlü bir alkol toleransına sahip Başka hayvanlardan eksiği ve fazlası olmayan insan da geçmişinin pek çok noktasında fermente olmuş meyvelerle karşılaştı elbette Ve o meyveleri yedi de Akabinde fermente besinleri üretmeye giden bir yola girdi

Mantarlar ve bakteriler sayesinde besinlerimizi işlediğimiz fermantasyon tahminen de tabiatla birinci ve en büyük iş birliğimiz Fermantasyonu sağlayan mantar ve bakteriler evcilleştirdiğimiz birinci canlılar bile olabilir Avcı toplayıcı insanların temel tatlı şeker kaynakları meyve ve bal Meyve yahut suyla seyrelmiş bal fermente olduğunu birinci gördüğümüz ve akabinde fermente etmeye başladığımız besinler olmalı Akabinde nişastalı besinler et balık süt zerzevat Ne bulduysak fermente etmişiz Fermantasyon yoluyla ortaya çıkan asitli ve alkollü ortam sayesinde besinlerimiz daha pak olmuş ve daha uzun mühlet dayanmış Ayrıyeten pek çok besinin daha besleyici sindirimi daha kolay ve daha lezzetli olmasını sağlamışız Pamuk üzere kabarmış bir somun ekmek yanında bir modül peynir güzel birkaç dilim sucuk kütür kütür turşu ve tercihinize nazaran bir bardak ayran bira ya da şarap İşte fermantasyon sayesinde mümkün olan bir menü

NİHAYET KARŞIMIZDA ŞARAP

Şekeri ve bitkilerin şekeri depolamak için ürettiği depo polisakkariti nişastayı fermente etmeyi dünyanın farklı yer ve vakitlerinde birden fazla defa öğrendi insan Akabinde sayısız besinin üretiminde kullandı Bu besinlerin bir kısmı da alkollü içecekler Yani içinde suyun yanında alkol ve öbür birtakım hususları içeren içecekler Alkollü içeceklerden bira ve şarap bizim coğrafyamızın temel ve kadim iki içkisi Mezopotamya ve Akdeniz uygarlıklarının damarlarındaki can suyu Sümerlere nazaran yabani insan Enkidu ekmek yiyip yedi maşrapa bira içtikten sonra uygar insan olmuş Elbette insanlığın uzun geçmişindeki ve insanın yayıldığı geniş coğrafyadaki bira ve şaraptan bahsederken günümüzdekilerden farklı içkileri de bu tabirlerin altına dâhil etmemiz gerekiyor Çok kaba bir genellemeyle nişastalı besinlerin fermantasyonu sonucu üretilen içkilere bira şekerli besinlerin fermantasyonu sonucu üretilen içkilere ise şarap diyoruz İnsanlığın uzun hikayesini incelerken sadece üzümden üretilen içkilere şarap denebileceği üzere tezleri yahut pirinç şarabı üzere istisnaları not ettikten sonra bir kenara bırakmamız gerekiyor

Hayat ve uygarlık için vazgeçilmez olan su tekrar de yukarda belirtilen dezavantajlara sahip bir içecek Alkollü içeceklerin ise tek başına içilen suya nazaran kimi avantajları var Fermantasyon sonucu ortaya çıkan alkol asit ve karbondioksit içkileri antiseptik olmasa bile en azından aseptik hale getirmekte Yani içkiler mikropları öldürmek için kullanabileceğimiz kadar güçlü olmasa da en azından mikroptan arınmış sıvılar Pak içme suyu tesisatlarına kavuştuğumuz çağdaş vakitlere kadar çok sayıda doktorun su yerine bira ya da şarap içmeyi salık vermiş olması tam da bu sebepten kaynaklanıyor Suyla değil şarapla yıkanmış yaraların daha başarılı güzelleştiği de Antik Çağ a ilişkin bir bilgi Beşerler şimdi mikropları bilmese de deneyim sayesinde neyin pak neyin pis olduğunu ayırabilmiş

Elbette şarabın susuzluğu giderme gücü suyunki kadar değil Hatta bilhassa içeriğindeki alkolün idrar söktürücü tesiri sebebiyle tek başına içilen şarabın susuzluğa yol açtığı bir gerçek Lakin eski insanların genelde yüksek alkol içeriğine sahip şaraplar üretemediği unutulmamalı eski biralar da biraz bozaya yakın olmalı Üstelik dudaklarından kadehi eksik etmeyen Antik Hellenlerin ve Romalıların şarabı sulandırarak içtiğini de akıldan çıkarmamalıyız Günümüzde yaklaşık teğe bir su ve şarap oranı şarabın idrar söktürücü tesirinin üstesinden gelmeye yetiyor Şarabı sulandırarak içmek sabahtan içmeye başlayan antik insanın gününü sızmadan tamamlamasına da yarıyor Hem de içme suyuna katılan şarap sayesinde o suyun daha pak hale gelmesi sağlanıyor

Sudan daha temiz içecekler olmalarının yanında şarap ve biranın o periyodun pek çok yiyeceğinden daha yüksek kalorili ve daha besleyici olması da bir öteki avantaj Ayrıyeten bira üretiminde de kullanılan tahılları uzun müddet depolayabilmek mümkün olsa bile eski vakitler için muazzam bir güç kaynağı olan şekerli ve sulu meyveleri uzun müddet bozulmadan saklamak pek sıkıntı Çağdaş teknikler gelişmeden evvel meyveleri kurutmak yahut şaraba dönüştürmek en sık kullanılan usuller Lakin elimizde şarap yerine yalnızca kuru meyveler varsa yine bir içeceğe muhtaçlık duyacağımız ve en başa döneceğimiz de bir gerçek Yani şarap başlı başına bir tahlil olmuş

Temiz bir biçimde susuzluğu giderebilen besleyici ve güç verici üstüne üstlük depolanabilen besinler olan şarap ve bira dâhil içkilerin antik uygarlıklar için vazgeçilemez eserler olması çok doğal Fakat bu eserlerin bir öbür özelliği var ki bizim çağdaş zihnimizde öteki tüm özelliklerini bastırmış durumda Alkol günümüzde en yaygın kullanılan psikoaktif hususlardan İnsanların algılarını şuurlarını hislerini değiştirme özelliğine sahip alkol eski insanları güçlü formda etkilemiş olmalı İçkinin toplumsal bir fonksiyonu var Bu sebeple şarap bir toplumsallaşma aracı olarak da kullanılmış ve kullanılmaya devam ediyor Lakin beşerler psikoaktif hususlara dünyevi toplumsal fonksiyonlar dışında daha ruhani fonksiyonlar de yüklemiş İnsanlık uzun geçmişi boyunca her fırsatta zihnini değiştirmeye dünyayı algılayışını çeşitlendirmeye çalışmış Uyarıcı uyuşturucu ve halüsinojenik hususlara erişebilmek için sayısız bitkinin mantarın ve hayvanın çeşit çeşit kullanımını bulmuş ayrıca danstan oruca farklı sistemler kullanmış Bu sayede maddi dünyadan çok faklı bir kainatı görmüş Bu tuhaf algılar ve sıra dışı deneyimler pek çok inanç ritüel ve dine yol göstermiş Kimi dinlerde muhakkak psikoaktif hususlar kutsal sayılırken birtakım dinlerde ise makul psikoaktif unsurlara özel yasakların olmasının sebebi de aslında bu hususların insanlık üstündeki derin tesirini göstermekte

İçkiler hem besin hem de psikoaktif husus olarak biyolojik manevî toplumsal fonksiyonlar görmüş Bunun yanında ağrı kesmek sindirime yardımcı olmak ve daha yakın tarihte öğrendiğimiz üzere makul ölçüde şarabın kalp damar sistemine faydası üzere tıbbi birtakım fonksiyonlara de sahip sağlığa ziyanları da var elbette Bu sebeplerle içkiler tıpkı vakitte kıymetli birer zenginlik kaynağı değişim aracı ve ticari mal Sonuç olarak insanlık hayatta kalabilmek ve günümüze uzanan toplum yapılarını oluşturmak için bol ölçüde içki ve başka psikoaktif maddeleri kullanmış

ŞARABIN TARİHİ

Arkeologlar ve arkeoloji haberlerine ilgi gösterenler nedense en lere meraklıdır En sevdikleri en ise en eski dir O yüzden peşinen söylemekte yarar var bira ve şarabın hangisinin en eski olduğunu hiçbir vakit tam olarak öğrenemeyeceğiz Lakin fermente meyveler tabiatta aslında bulunduğundan ve direkt şekerin fermantasyonu nişastanın fermantasyonuna göre daha kolay bir süreç olduğundan şarabın bir cins ceddinin en erken içki olduğu tezi daha akla yatkın görünüyor Kuşkusuz ki çağdaş standartların çok uzağına düşen bu birinci şarap üzüm dışındaki bir meyveden veya baldan üretilmiş olabilir Hatta bu şarap insan dahli olmadan fermente olmuş meyvelerden elde edilmiş olmalı Eski insanın tatlı ve besleyici meyveyi yalnızca bir kısmı mayalandı diye elinin karşıtıyla itmiş olması mümkün değil Elbette insan karbonhidrata karşı iştahını yalnızca şekere yönlendirmemiş Tarım ihtilali denen eşik aşılıp buğday tarlaları ufka uzanmadan evvel bile nişasta açısından güçlü besinler yediğimiz biliniyor Nişastalı kökler yabani tahıllar ve yabani baklagiller tarım ihtilalinden çok evvel diyetimizde yerlerini almıştı Hasebiyle nişastayı mayalayıp biranın atalarını üretmemiz de bir ihtimal tarım ihtilalinden ve yerleşik hayata geçişten evvel olabilir O geçiş kademesinden bahsetmişken Göbeklitepe de bulunan büyük taş teknelerin havuzların içindeki kalsiyum oksalat kalıntıları bira üretimine ispat olarak yorumlanmakta Yani dünyanın en eski tapınağı birebir vakitte dünyanın en eski birahanesi olmalı Fırsattan istifade paylaşılan çok şahsi bir görüş gönlüm isterdi ki en eski takıntımızı ve tarihi baştan yazma merakımızı bir kenara bırakıp bir şeyleri yarıştırmadan bilimsel bilgi üretebilseydik Biranın ataları konusunda bilgilerimiz giderek artıyor Lakin uzun müddettir kesin olarak biliyoruz ki mayalı ekmek üretimiyle bira üretimi iki kardeş anneleri de büyük ihtimalle tahıl lapası Hatta ekmeğin birinci başta bira hammaddesi olarak üretildiği tarafında görüşler bile bulunuyor Lakin tekrar vurgulayayım avcı toplayıcıların daha kolay ve olasılıkla daha önce buldukları içki tabiatta fermente olmuş meyvelerden ibaret şarap olmalı Yani dünyanın asıl en eski tapınakları sayılabilecek mağara sanatı barındıran mağaralarda şarap içilmiş olma ihtimali var Ne olursa olsun şunu söyleyebiliriz hem şarap hem bira çok kadim birer gelenek Fakat şarap güya biraz daha kadim üzere

ŞARABIN ARKEOLOJİK KANITLARI

Şarabın geçmişinin çok eski olduğu söylenebilirse de arkeolojik ispatları nispeten daha yakın vakitlere ilişkin Daha yakın vakitler derken yeniden de son binlerce yıldan bahsediyoruz aslında Lakin insan ve ataları yüz binlerce milyonlarca yıl avcı toplayıcı olarak yaşadı ve insanın geçmişi kelam mevzusuysa üç beş bin yılın lafı olmaz beş on bin yıl bile aslında daha dün Nasıl ki insanın ataları ve uzun bir geçmişi var öbür canlıların da ataları ve geçmişleri var Şarabın en meşhur hammaddesi olan üzümün asmanın atası olan ve kimileri hala hayatlarını sürdüren yabani asma tipleri Kuzey Amerika Avrupa ve Asya da yayılmış Yanından geçen avcı toplayıcılar üzümleri koparıp ağızlarına atmayı aksatmamış olmalı Kestirim edebileceğiniz üzere o devirde insanların üzümü yediğini hele hele üzümden şarap yaptığını gösterecek delilleri elde etmek pek kolay değil Ancak yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte insanların hayat alanlarında üzüme ilişkin kalıntılar görülmeye başlıyor En çok da üzüm çekirdekleri Üstüne basarak belirtmek gerekir bu en eski üzüm kalıntıları şimdi kültüre alınmamış yani hala yabani asmalara ilişkin Asmanın kültüre alınmasının tarımının yapılmasının ise en azından günümüzden 8 bin 7 bin yıl evvel Gürcistan ın bulunduğu Güney Kafkasya da Gürcistan dolaylarında olduğu anlaşılıyor Akabinde asma tarımı etrafa yayılmış

Çekirdeğini bulduğumuz her yabani üzüm yahut kültür üzümünün şaraba dönüştürülmemiş olması mümkün Ancak üzümün içindeki besin ve enerjiyi uzun müddet saklamak için fermente etmek en tesirli yollardan Hasebiyle tarihöncesi yerlerde küplerin tabanındaki toplu üzüm çekirdekleri üzere üzümün depolandığına dair bulgular orada şarap üretilmiş olduğunun işareti sayılıyor Kapların tabanında birikmiş tartarik asit ve potasyum bitartarat üzere şaraba yönelik daha bariz deliller da bulunmakta Ancak şarap üretimi üzerine yorum yaparken dar görüşlü bir kolaycılığa kaçmamak için üzüm dışında meyvelerden ve baldan da şarap yapılmış olabileceğini ve üzüm dışında da tartarik asit içeren meyveler olduğunu akıldan çıkarmamak gerekli

Avrasya nın bu tarafında günümüzden yaklaşık 12000 yıl evvel yabani üzümden şarap üretilmekte olduğunun delilleri elimizde Daha erken devirlerde şarap üretildiği ise şimdi kanıtlanabilmiş değil Diyarbakır daki Körtiktepe Akeramik Çanak Çömleksiz Neolitik periyoda ilişkin günümüzden ortalama 12 bin yıl evvel insanların yaşadığı bir yerleşim Körtiktepe de çok sayıda bulunan hoş bezenmiş ve ritüeller için kırıkları da kullanılmış taş kapların ikisinin içinde olasılıkla yabani üzümden üretilmiş şaraba dair kalıntılar var Asmanın büyük olasılıkla birinci sefer kültüre alındığı Gürcistan da günümüzden neredeyse 8000 yıl önceye tarihlenen ve üstlerinde üzüm kabartmaları olan kaplarda şarap izlerine rastlanmış Gürcistan daki bu buluntuların tarihi asmanın kültüre alındığı tarihle de örtüşüyor Gürcistan ın bulunduğu Güney Kafkasya nın komşusu Kuzeybatı İran daki Hacı Firuz Tepe de günümüzden 7400 7000 yıl önceye ilişkin şarap kalıntıları 350 km güneydoğusundaki Godin Tepe de günümüzden yaklaşık 5500 yıl öncesinin şarabına ilişkin deliller var Tekrar Güney Kafkasya daki Ermenistan da keşfedilen günümüzden yaklaşık 6000 yıl önceye ilişkin bir şarap atölyesi şimdilik bulabildiğimiz en eski şaraphane

Şarap pek çok periyotta ve yerde birbirinden bağımsız olarak tekrar tekrar keşfedilmiş olmalı Avrasya nın doğusunda Çin de şimdilik bilinen en eski içkilerden birinin ispatları tespit edilmiş Henan Eyaleti nde ele geçen günümüzden 9000 yıl önceye tarihlenen bir kabın cidarında pirinç bal ve meyve karışımı bir içkinin kalıntıları var Kullanılan meyve büyük olasılıkla alıç tahminen üzüm ya da ikisi birden Bu içkinin üretiminde hem nişastanın pirinç hem de direkt meyve ve baldaki şekerin fermente edildiği anlaşılıyor Yani bir manada bira ile şarabın karışımı bir içki kelam konusu

SARAYLARDAN MEZARLARA

Depolanabilen kıymetli bir besin ve zihni etkileyen bir unsur olarak uygarlığın başlangıcındaki can suyu olmuş şarabın hikayenin devamında oynadığı kimi sahneleri de listeleyelim isterseniz Özel kaplarıyla ve ritüelleriyle şaraba ilişkin bariz bir içki kültürünün ortaya çıkması Saraylardan yoksul meskenlere mezarlara kadar yayılmış şarap testileri Elinde kadeh ve salkım taşıyan ilahlar Bağbozumu ritüelleri Vilayetle de sanatta şarap asma yaprağı ve üzüm salkımı Şarabın Akdeniz deki stratejik denizaşırı ticaret malına dönüşmesi Karadeniz e Ukrayna kurganlarına İngiltere ye Hindistan a ulaşan antik şarap amforaları 2000 yıl öncesinin kitaplarında her ayrıntısıyla bağcılık ve şarapçılık dersleri İsa nın kanı İslam ın yasağı Manastır mahzenleri Arap ve Avrupalı simyacıların imbiklerinden süzülen alkol damlaları Damıtılıp konsantre edildikten sonra fıçılara yüklenen yanık şarap brendinin ve akabinde romun okyanuslardaki yayılmacılıkta bayrağı şaraptan devralması Atlantik teki şeker alkol ve köle ticareti Yeni Dünya dan gelip Avrupa şarapçılığını neredeyse yok edecek asma bitine karşı tekrar Yeni Dünya asmalarının yardıma koşması Sanayileşmenin ayık personel sınıfı muhtaçlığı sonucu alkolün ayıplanması ve çay ile kahve molaları

İnsanın bugün bildiğimiz insan olmasını sağlayan besinlerle olan ilgisidir Şarap dahil alkollü içecekler de insanlığın günümüze kadar ulaşabilmesini ve uygarlıklar kurabilmesini sağlayan kıymetli etkenlerdendir Velhasıl insanın hikayesini anlamak için biraz da içkilerin hikayesini bilmek gerekir Şarapçı atalarımızın kurduğu uygarlığımızda üzüm üzere ezilmediğimiz günler yaşamamız dileğiyle

Manisa Celal Bayar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü